Dünyanın fabrikası olarak nitelendirilen Çin, uzun süren Covid-19 kapatmalarından sonra üretimde eski günlerine dönmeye çalışıyor. Kapatmaların sona ermesinin ardından Batılı şirketlerin Çin’e yönelik ilgisi de kaldığı yerden devam ediyor. Ülkede bir fabrikası bulunan Tesla’nın sahibi Elon Musk, geçtiğimiz günlerde Çin’e bir ziyaret gerçekleştirdi. Elon Musk bu ziyarette Pekin yönetiminden yetkililerle bir araya gelerek Çin’deki yatırımları ile ilgili fikir alışverişinde bulundu. Öte yandan, ABD’li finans kuruluşu JP Morgan, Shanghai’da 2 bin 500 müşterisiyle bir araya geldiği bir konferansa ev sahipliği yaptı. Tesla ve JP Morgan gibi birçok şirket Çin’e ziyaretlerini artırıyor. Ancak Covid-19 salgının bitmesine rağmen Çin’deki son gelişmeler, Batılı şirketleri ve iş insanlarını düşündürmeye başladı.
Elektrikli otomobil üreticisi Tesla’nın Çin’de üretim tesisleri bulunuyor.Çin’in yürürlükte olan ve geçtiğimiz Nisan kapsamını oldukça genişlettiği şirket ve kişi bilgilerinin koruması ile ilgili casusluk yasaları, şirketlerin gözünü korkutuyor. Bu yasalar kapsamında bazı Batılı şirketler ve iş insanları hakkında soruşturmalar başlatılıyor. Pekin yönetimi, Çin istihbaratına bu yasaları uygulaması konusunda geniş yetkiler verdi. Bu yasaların ucu o kadar açık ki, yazılan basit bir e-posta bile bir Batılı şirketin soruşturmaya uğramasına neden olabiliyor.
ABD’nin eski başkanı Trump yönetiminden bu yana Çinli ve Çin’de iş yapan şirketlere yönelik ABD tarafından uygulanan kısıtlamalar, Çin’de iş yapmayı zaten zorlaştırıyordu. Yapılan bir araştırmaya göre bugüne kadar yaklaşık 9 bin şirket ABD’nin Çin’e yönelik kısıtlamalarından etkilenmiş durumda. Şimdi Çin’in yeni casusluk yasaları şirketleri daha da zor durumda bırakıyor.
Çin-ABD ticari gerginliğinden bu yana…
Mart ayında Çinli yetkililer, ABD’li kurumsal durum tespiti şirketi Mintz Group’un Pekin’deki ofisine baskın düzenleyerek, veri güvenliğini ihlal ettiği gerekçesi ile beş yerel personeli tutukladı. Tutuklamaların Çin ile ABD arasında yaşanan casus balon krizinin hemen ardından gelmesi de dikkat çekti. Ardından bir başka ABD’li danışmanlık şirketi Bain’in Çin’deki ofisi hakkında da benzer ihlaller nedeniyle soruşturma açıldı.
Çin devlet televizyonu, Mayıs ayında çok uluslu bir araştırma firması niteliğindeki Capvision’ın ofislerine Çin polisi tarafından düzenlenen baskının görüntülerini yayınladı. Sadece şirketler değil, iş insanları da bu yasa çerçevesinde soruşturmaya uğruyor. Ülkenin en ünlü bankacılarından biri geçtiğimiz aylarda gözaltına alınmıştı.
Soruşturmaya uğrayan ya da Çin polisi tarafından baskın düzenlenen şirketler Çin hükümeti ile ortak çalışacaklarına dair açıklamalarda bulundular. Mintz, “her zaman şeffaf bir şekilde yasa ve yönetmeliklere uygun olarak faaliyet gösterdiğini” belirtirken, Bain ise Çinli yetkililerle uygun şekilde işbirliği yaptığını söyledi. Capvision, Çin’in ulusal güvenlik kurallarına kararlı bir şekilde uyma sözü verdi.
Çin’de iş yapan Batılı şirketler için artık basit bir e-posta yazmaktan, banka hesabı bilgilerinin değiş tokuşuna kadar çoğu ticari anlaşmada gerekli olan yasal belgeler bile sıkıntılı hale geliyor. Konu ile ilgili yorumda bulunan ismini vermek istemeyen bir hukuk firması sahibi, teknik olarak artık Çin’deki ortaklarıyla yazışamayacağını söylüyor. Ortak iş yapılan bir Çinli şirketin devletle bağlantısı varsa, şirkete ait her türlü bilgi devlet sırrı olarak sınıflandırılabilir.
Ocak 2020’de dönemin ABD Başkanı Trump ile Çin Başbakan Yardımcısı Liu He, ticaret anlaşmasının birinci fazını imzalamıştı. Fotoğraf: Beyaz Saray
Bazı şirketler, yanlışlıkla veri sızıntısını önlemek için sözleşmeler ve e-postalar da dahil olmak üzere tüm bilgi alışverişlerini ayrıştıracak yazılımlar geliştirmeyi düşünüyor. Ayrıca bu şirketlerin, muhtemelen bilgisayar tarafından hassas olarak işaretlenen herhangi bir veriyi incelemeleri için insanları işe almaları ve eğitmeleri gerekecek. Uzmanlar bu durumu, bankaların ve diğer çok uluslu şirketlerin on yıldan uzun bir süre önce uygulamaya başladıkları kara para aklamayı önleme sistemlerine benzetiyor. Bunların yanında şirketler Çin’de çalışacak personeline, soruşturmaya uğramaları ya da gözaltına alınmaları halinde nasıl davranması gerektiği konusunda eğitim de veriyor.
Ancak yine de bazı şirketler Çin’deki bu duruma karşı önlem almak yerine bu ülkedeki faaliyetlerini kısıtlamaya başladı. ABD’li teknoloji şirketi Sequoia Capital, ayrı bir şirket haline gelecek olan Çin koluyla yollarını ayırmaya karar verdi. Microsoft ise yapay zeka birimlerinin bir kısmını Çin’den Kanada’ya taşıdı.
Durumun düzeleceğine dair ise yabancı firmalarda bir umut yok. Çin’deki AB Ticaret Odası Başkanı Jens Eskelund verdiği bir demeçte, “Düzenleyici ortamın önümüzdeki beş yıl içinde gerçekten iyileşeceğine dair bir beklenti yok” dedi.
Kaynaklar: The Economist, CNBC
